ИМЕ ШТО И НАТАМУ ОПСТАНУВА КАКО БЕРТОНЕДИЗАЈН, А НЕ БЕРТОНЕ. ГОЛЕМОТО ИМЕ НЕ Е ВЕЌЕ ВО СЕМЕЈСТВОТО, ТУКУ НЕКАДЕ НА ДРУГО МЕСТО И СО ДРУГИ ЛУЃЕ. ТОА Е ИМЕ ШТО СОЗДАДЕ ЛЕГЕНДАРНИ ОБЛИЦИ, А ДЕНЕС Е УЧЕБНИК ЗА СЕКОЈ ШТО САКА ДА НАВЛЕЗЕ ВО ТАЈНИТЕ НА ДИЗАЈНОТ.
Иако Бертониевата 110-годишнина се прославува во 2022 година, сепак со оправдана причина ќе ја раскажеме неговата приказна. Бертоне е една од неколкуте најпознати дизајнерски куќи во светот. Споменувањето на ова име асоцира на врвот на дизајнот во светот. Но веќе со години е во длабока криза и исчезнува.
Имено, италијанската Влада, односно судот, ја стави на продажба архивата на компанијата, но, според италијанските закони, не смее да биде изнесена од државата затоа што се смета за културно историско наследство. Мора да биде сместена во соодветни простории, да се прикажува, изложува или да биде поставена во музеј. Некогаш главна во светот, денес е само пепел и прав. Тие што сакаат да имаат дел од историјата на Бертоне, може да се распрашаат за продажбата на архивата.
Во ноември 1912 година Џовани Бертоне, кој во Торино бил познат како еден од најквалитетните производители на кочии, ја создал компанијата Каросерија Бертоне. Во текот на Првата светска војна тој морал да ја затвори работилницата и повторно ја отворил по нејзиното завршување. Тогаш веќе имал 20 вработени. Работата одела во нагорна линија бидејќи Каросерија Бертоне била синоним за квалитет. Таквиот начин на работа не останал незабележан. Џовани Бертоне веќе имал склучено повеќе договори за соработка и производство на автомобили што во тоа време биле вистинска реткост во Торино. Покрај договорите со помалите компани, Џовани успеал да се договори и со тогашните најголеми, Фиат и Ланча. Винченцо Ланча прв ги насетил квалитетните производи. Затоа му предложил да прави автомобили во мала серија, ексклузивитети на веќе постојните основи, шасии.
Ретко некој бил подготвен да прифати вакви потфати, но Бертоне била една од малкуте компании што можела целосно да ја реализира поставената задача. Отворил нов поголем производствен погон и работата забрзано се одвивала. „Торпедо“ бил направен врз основа од „СПА 23 с“, а веднаш потоа „фиат 501 спорт силуро корса“. Фиатовиот модел наедно е прв спортски автомобил произведен од Бертоне, кој во наредните години служел како пример за квалитетен автомобил. Соработувал со речиси сите тогашни производители, а биле присутни и ексклузивитети како луксузната лимузина „фиат 505“ и „итала 51 с“ од 1924 година, но и „ансалдо 6 бс“ и „ланча ламбда серија VIII“ од 1928 година. Во текот на светската економска криза од ХХ век пропаднале многу производители на шасии и каросерии, но добрата организација и квалитетот помогнале Бертоне да опстане. Во тие години на сцена стапил неговиот 19-годишниот син Џузепе Бертоне, нарекуван Нучо, прекар што го следел цел живот
Тогаш Бертоне го претставил „фиат 527 с ардита 2500“, модел по многу нешта поинаков од другите, со дотогаш невидени дизајнерски решенија. Ништо поразлични не биле ни „фиат 1500 аеродинамика“, а ни „ланча априлија кабриолет“, секој модел имал нешто специфично во обликот создаден според строгите правила на аеродинамиката. Токму тие посебности го издвојувале Бертоне од другите производители на каросерии.
Приказната за големиот мајстор на убавиот облик нè води до Втората светска војна кога многу производители го пренасочиле производството од цивилно за воени потреби. Бертоне произведувал амбулантни возила врз основа од „ланча артена“. Но дури и во воени услови, во Каросерија Бертоне се произведувале луксузната „ланча априлија“ и тогашната најелегантна лимузина „фиат 2800 кабриолет“ направена во еден примерок, а нарачани од тркачот и автомобилскиот новинар Џовани Лурани Кернуски. По војната од работилницата излегле „ланча априлија кабриолет“ и „фиат 1100 стангуелини“, тркачки автомобил со дотогаш невидени конструкторски решенија што подоцна ги прифатиле и другите производители. При создавањето на автомобилот од голема помош биле советите од тркачот Виторио Сангуелини.
Работиницата на чело со Нучо Бенетон станувала сè попозната во автомобилските кругови. Затоа во 50-тите години од минатиот век дошла нарачка од МГ и Бристол Кар Лимитед. Во тоа време во компанијата работел талентираниот дизајнер Франко Скалионе, создавачот на прототипот „алфа ромео џулиета спринт“, првпат прикажан во 1954 година на Салонот за автомбили во Торино. Овој автомобил бил нарачан директно од Алфа Ромео, а успешниот дизајнер го прифатил предизвикот. Веднаш по завршувањето на саемот Бертоне добил неколку стотици нарачки. Од планираните 1.000 договорени примероци со Алфа Ромео, производството било продолжено 11 години и биле произведени над 40.000 примероци. И за овој модел одговорен бил младиот Франко Скалионе.
Бертоне и Алфа Ромео ги создале концептите „3“, „5“ и „7“ со име БАТ (Берлинета Аеродинамика Текника), подоцна и „9“ и „11“. Тогашниот свет бил опседнат со аеродинамичните облици, а за тоа говори и примерот со „абарт 750 рекорд“ направен на шасија од „фиат 600“. Аеродинамичките решенија биле тестирани на тркачката патеката во Монца, а резултатот од тие испитувања бил уривање на 10 светски рекорди, меѓу кои и 4.000 километри постојано возење со просечна брзина од 156,36 км/ч.
На крајот од петтата деценија Бертоне бил презафатен со спортските автомобили, во 1957 година во производство влегол „нсу спорт принц“, а потоа дошле тие од највисоката категорија на спортски купе автомобили „алфа ромео спринт специјал“, „астон мартин дб 2/4“ и „масерати 3500 гт“. И во 60-тите години ситуацијата не била сменета – новата „работилница“ со 550 вработени работела со полна пареа. „Алфа ромео 2600 спринт“ во купе и кабриолет изведба, потоа следувале два примерока од „ферари 250 гт“, едниот наречен „вакс“ според желбата на нарачателот, а другиот примерок Нучо Бертоне го направил за себе. Периодот на супер спортски автомобили се заокружил со „астон мартин дб 4 гт џет“ и „масерати 5000 гт“.
Симка 1000 купе, бмв 3200 цс, „аса 1000“ модел попознат како „ферарина“ (мал ферари) затоа што идејата и сe друго му припаѓала на Енцо Ферари. Публиката очекувала сериско производство, но тоа не се случило. Потоа се споменуваат „исо риволта гт 300 и 340“ и „исо грифо“, „алфа ромео кангуро“, „алфа ромео џулија гт“. Производството на „фиат 850 спајдер“ ја однело компанијата до уште еден голем успех. Од 1965 до 1972 година биле произведени 140.000 примероци.
Тогаш на сцена стапил Феручо Ламборџини и неговиот договор за соработка со компанијата на Нучо Бертоне. Ова заедништво на компаниите оставило неизбришливи траги врз автомоилската историја. Од таа соработка произлегле едни од најубавите дизајнерски решенија: „мјура“, „марзал“ и „еспада“. Паралелно биле создадени „алфа ромео монтреал“ и „фиат дино купе“ за кој велат дека е вториот мал Ферари. Шестата деценија била затворена со „алфа ромео карабо“, концепт создаден на шасија од „алра фомео 33“.
БЕРТОНЕ ЈА ДИКТИРА СВЕТСКАТА МОДА НА АВТОМОБИЛИ
Ламборџиниевите модели „харама“ и „урако“ ја отвориле седмата деценија од минатиот век, со прототипот „стратос зеро“. Тој бил прикажан во 1970 година во Торино и со него како да се сакало да се диктира светската автомобилска мода. И додека светот ги сумирал резултатите од обликот на „стратос зеро“, Бертоне повторно нападнал со „ланча стратос страдале“, автомбил главно конструиран за трки, со кој сопствениците постигнувале врвни резултати во светските шампионати во рели.
Втората година од оваа деценија била обележана со загубата на основачот Џовани Бертоне, а во негова чест се појавиле два извонредни модела „масерати камшин“ и „фиат х 1/9“. И кога светот мислел дека видел сè што може од дизајнот, Бертоне во Женева го претставил моделот „каунтач“ во сопственост на Ламборџини. Кога автомобилот бил откриен, присутните во Женева виделе неповторлив дизајн со испрекршени остри линии и облик како вселенско летало. Зад ова чудо бил потпишан Марчело Гандини, тогашен главен во дизајнерскиот оддел во Бертоне.
Мора да споменеме што се случувало во одделот каде што почнувало создавањето на автомобилите. Франко Скаџионе, Џорџето Џуџаро и Марчело Гандини се едни од најголемите дизајнерски имиња во светот и сите работеле во студиото на Бертоне. Нучо Бертоне имал совршено изострен осет за откривање таленти. Кога Марчело Гандини се јавил на конкурсот во компанијата Бертоне, главен на дизајнерската канцеларија бил Џорџето Џуџаро кому не му се допаднале решенијата на Гандини. На негов совет, Бертоне не го вработил Гандини, односно Џуџаро му кажал: „Овој кандидат не смее да биде вработен во Бертоне“. Сепак, откако Џуџаро си заминал од Бертоне, сопственикот Нучо веднаш го повикал Гандини да работи во компанијата. „Ферари дино 308 гт 4“ (1973) , „ауди 50“ (1974), „иноченти мини 90“ (1974), „фиат 131 абарт рели“ (1975), „алфа ромео навахо“ (1976) „волво 262 ц“ (1977) се автомобилите со кои компанијата ја заокружила седмата деценија, а осмата ја отворила со „бертоне ритмо кабрио“ и „бертоне икс 1/9“. Следувало дизајнирање и производство на „цитрон б икс“ и „волво 780“. Волво било купе лимузина со две врати, целосно создадена од мајсторот Нучо Бертоне. Опеловиот „астра кабрио“ прва генерација, а потоа и новите изведби од моделот „астра“, купето и кабриолетот. По нив следувале „цитроен икс м“, лимузина со карактеристичен купе облик и едно од највпечатливите возила направени од Бертоне, теренското возило „фриклајмбер“. Со тоа завршила осмата деценија.
Фиат повторно отишол кај Бертоне и тој ја подготвил првата генерација од моделот „пунто“ во кабриолет изведба. Ова се случувало во деветтата деценија од минатиот век. Премногу напредниот концепт „блиц баркета“ е агресивно купе со електричен агрегат, тубуларна шасија, композитни материјали и карбонска школка. Овој примерок на четири тркала е напреден и за денешно време, а не за 1992 година кога првпат се појавил во Торино. Бертоне е еден од првите што сериозно експериментирале со електричните погони. Неговиот проект „зер“ (Зеро Емишн Рекорд) претставува возило на иднината, наследник на некогаш семоќниот светски рекордер „абарт 750“. Со коефициент на отпорот од само Сх 0,11, возилото во 60 минути возење успева да помине 199,822 километри, уривајќи ја бариерата од 300 км/ч и наедно поставувајќи нов светски брзински рекорд за електрични возила. Притоа возилото постигнало максимална брзина од 303,977 км/ч. Ова се случило во 1994 година. Денес многу производители на автомобили се фалат со брзина од 300 км/ч, а Бертоне со тогашните технолошки достигнувања поставил нов светски рекорд.
Ако светот го следеше Нучо Бертоне, мајсторот над мајсторите, досега електричните возила ќе владееја со асфалтот. Сега речиси сите производители на автомобили работат на електрификација, но со слабо искористување на сончевата енергија. Малку се работи на горивните ќелии и добивањето електрична енергија од водород, а светските умови велат дека водородот и горивните ќелии се иднината на електрифицираните возила.
„Бертоне каризма“ врз основа од Порше, концептот „кајак“ бил направен врз основа од „ланча к“, а купето „слалом“ ја користело основата од „опел калибра“. Деветтата деценија била затворена со теренското возило „ендуро 4х4“, односно претставува „сув“ возило со преправање на „фиат брава“. Добар „сув“ потег на Бертоне, но без завршница. Една од последните неостварени желби на Џузепе Нучо Бертоне била компанијата да прослави стоти роденден, аманет од татко му Џовани.
Церемонијата по повод стогодишнината од формирањето на компанијата минала како што прилега, но севкупната ситуација не била добра. По смртта на Џ. Н. Бертоне во 1997 година, компанијата ја презела неговата жена Лили. Таа, како што велат некои од добрите познавачи, не била способна да ја води големата компанија и често правела погрешни потези. Во 2014 година компанијата прогласила банкрот. Неколку компании сакале да ја купат познатата дизајнерска куќа, но семејството, посебно сопругата на Н. Бертоне, велела „подобро фирмата да пропадне отколку да оди во туѓи раце“. Острото реагирање на семејството за менување на сопственоста е оправдано зашто основачите и првите сопственици на компаниите се многу врзани за тоа што го создавале.
Но тоа бил единствен излез за опстанок. Малку е нејасно пропаѓањето на Каросерија Бертоне. Ако добро се разгледаат изјавите на тогашните одговорни, може да се забележи дека било можно да се спаси, но… И судот дополнително ги казнил жената и ќерките на Н. Бертоне со милионски суми евра, поради расипништво и неправилно работење со компанијата.
Името Бертоне од 2016 година е во сопственост на фирмата АККА Технолоџис и тоа е последно што се знае за некогашната дизајнерска куќа Бертоне. Сега се распродава нејзината архива, а претходно биле продадени сите возила во сопственост на компанијата, повеќето уникати.
ТОП НОВОСТИ
