УНГАРСКОТО ГРАТЧЕ КОЕ ГИ ПЛЕНИ БУКВАЛНО СИТЕ ПОСЕТИТЕЛИ, БЕЗ ОГЛЕД НА КРАТКОТРАЈНИОТ ПРЕСТОЈ БИДЕЈЌИ ПОГОЛЕМИОТ БРОЈ СЕ ВИКЕНДАШИ, ТУРИСТИ ЧИЕ ОДРЕДИШТЕ СЕКАКО Е БУДИМПЕШТА, ВО ГОЛЕМА МЕРА И ОД ПОРАНЕШНИТЕ ЈУГОСЛОВЕНСКИ РЕПУБЛИКИ, БЛАГОДАРЕЈЌИ НА СВОЈОТ ШАРМ КОЈ ПРОИЗЛЕГУВА ОД СИМПАТИЧНАТА КОМБИНАЦИЈА НА МЕДИТЕРАНСКИОТ НАЧИН, СТИЛ НА ЖИВЕЕЊЕ, СРПСКАТА ИСТОРИЈА, УМЕТНОСТА…, ОДАМНА СЕ НАОЃА ВО БЕДЕКЕРИТЕ НА СРЕДНОЕВРОПСКАТА ДРЖАВА И НЕЈЗИНАТА МЕТРОПОЛА, ШТО НИКАКО НЕ СМЕЕ ДА СЕ ЗАОБИКОЛИ
Сентендре или Сентандреја, како што го нарекуваат жителите на поранешните југословенски републики, важи за туристичко место чија посетеност навистина е голема и поради близината, односно малата оддалеченост од Будимпешта, но сепак и неговата привлечност која резултира од амбиенталниот колорит, градбите во стилот на барокот чијашто китност е својствена и за рачните изработки на месните занаетчии, вклучително и слатките од бадем и шеќер (марципан) во локалната мануфактура, секако испреплетени со духот на Медитеранот чија вибрација се чувствува речиси на секое место, исто како и српската историја, вклучително и уметноста.
Не случајно гратчето е омилено собиралиште на уметниците отсекаде, нивен меркез каде што слободата на волјата се отсликува меѓу другото и во креативните човечки дејствија, изложените предмети во музеите и останатите храмови на културата, па и црквите кои сведочат за религиозниот живот на граѓаните. А угостителските објекти, пак, во кои се послужуваат севозможни деликатеси, пред сè традиционални, раскажуваат инаква приказна хедонистичка. Будимпештаните за време на викендите се препуштаат на мераклиските работи, заедно со месното население, уживајќи во домашната кујна. И странските туристи, се разбира. Боемите, оние што живеат неконвенционално. Се чини дека ликовните уметници, артистите се и најбројни. Всушност, првичниот впечаток е таков. Нема дилема, во комбинација на вино, исто така направено дома, на муабетите често не им се гледа крајот. Долгите разговори неретко знаат да се претворат во маратони, со различна тематика. Сепак, доминантни се темите врзани со уметноста, каква и да е, не пропуштајќи да се дискутира и за минатото, историјата на Сентендре, убавините со кои располага и секако, инспирира.
ПРОЦУТОТ КАКО ПОСЛЕДИЦА НА МАСОВНАТА ИМИГРАЦИЈА ВО ДАЛЕЧНОТО МИНАТО
Гратчето нема ни 30.000 жители, спокојството му е најголема одлика – душевниот мир ќе го почувствувате и во муабетењето со нив, а тишината само го надополнува. Многумина ќе ви кажат дека смиреноста е резултат и на Дунав што минува покрај него, канализирајќи ја енергијата, се разбира – во добар правец. А, меѓу предимствата на реката секако е и можноста да се плови, бродскиот превоз, транспортот на патниците од Будимпешта до Сентандреја и обратно. Благодарение на него, видикот не само што е широк туку и преубав, оттаму и незаборавен. Досегнува далеку, опфаќајќи го и поголемиот дел од истоимениот остров кој се протега во должина од 30-тина километри. Бродовите сообраќаат напролет и налето, меѓу април и септември. За 9 €, во еден правец, можете да се превезете до Сентендре за час и половина и обратно, до метрополата се стигнува за 50-тина минути. Првиот поаѓа во 10:30, а вториот во 17:00. Наесен и зиме, пак, вообичаено се оди со воз, ќе ви требаат 2 билета (градски и меѓуградски), кои се многу евтини, по 1 €. Патувањето нема да ви одземе повеќе од 40 минути. Попатно ќе ги видите остатоците на римскиот град од 2 век (н.е.) – Аквинкум и акведуктот, покрај железничката пруга.
Штом ќе пристигнете, додека се приближувате до главниот плоштад, сигурно ќе ги забележите камените плочи, таблите на кои називите, имињата на уличките, црквите се напишани на кирилица. Причината е добро позната. Имено, бегајќи од Турците за време на Отоманската Империја, во заспаното средновековно гратче, какво што било некогаш, се доселиле и многу Срби, освен Далматинци, Грци… Благодарејќи на Хабсбурговецот – Леополд Први, се стекнале со потполна слобода, и граѓанска и верска. Имиграцијата започнала на крајот на 17 век, а веќе во почетокот на 18-тиот, кога Сентандреја процутела, се попишале дури 6.000 српски доселеници.
Просперитетот се должел на успесите во трговијата со која се занимавале, транспортот кој се одвивал непречено на Дунав. Имало можност за школување на мајчин јазик во училиштата, како и 8 православни цркви. Но, веднаш по ослободувањето на Балканот, во почетокот на 20 век, мнозинството се вратило во матичната земја, иако поминале 200 години, па дури и повеќе. Како резултат на масовното иселување, денес во Сентендре живеат само 10-тина фамилии со потекло од Србија. Напуштените храмови се претворени во католички цркви, некои во седишта на калвинистите. Помеѓу станицата и центарот на градот се наоѓа музејот Ференци за кој се вели дека ги управува останатите. Изложените предмети, експонатите не само што се привремени туку имаат и висока цена, се сметаат за драгоценост. Неколку метри подолу е „Адрија кафе“ на чија тераса можете да испиете нешто пред да продолжите накај срцето на стариот град. Или пак во „Фолт кафе“, зад аголот. Местото е полно со млади луѓе, делумно и поради ниските цени, а и пивото е домашно, на точење. Лавиринтите од улички неодоливо потсетуваат на Медитеранот, исто како и начинот, стилот на живеење, кој го води месното население. А и не верува во случајност, па така свесно и шеталиштето кое се наоѓа во близина го носи името на покојниот градоначалник, Грк по потекло – Евгениј Думча. Освен по рестораните и продавниците за сувенири, познато е и по „Куќата на марципанот“, нејзиниот музеј и се разбира, слатките од бадем и шеќер. Виновникот за толку големата популарност на марципанот секако е слаткарот Матјаж Самош. Неговите потомци се горди на српското потекло, за него ќе ви раскажуваат и додека правите обиколка низ музејот или се засладувате со „добош“, на пример. Можеби нешто со крем, зошто да не.
ОМИЛЕНО СОБИРАЛИШТЕ НА ЛИКОВНИТЕ УМЕТНИЦИ, КОЛОНИЈА СТАРА БЕЗМАЛКУ 100 ГОДИНИ
Крстот на врвот од мермерниот розе столб, неколкуте садници околу и оградата од ковано железо во целина е збирното место на странските туристи, за да можат подобро да се ориентираат. Се наоѓа на поплочениот плоштад во стариот дел на градот чии барокни зданија всушност биле живеалишта на богатите семејства кои се занимавале со трговија, доселеници од Србија. Тоа е строгиот центар на Сентандреја, познат и по Музејот на Јанош Кмети, приврзаник на кубизмот. Важи за прв меѓу сликарите во Унгарија, чии апстракции на природните облици го привлекуваат вниманието и ден-денес. Во установата се изложуваат и слики на други кубисти. Сепак, православната црква Благовештение доминира на плоштадот, богослуженијата за време на зимата се вршат во неа, со цел да се заштеди топлинска енергија во главната. Импресионира со раскошниот иконостас, а силен впечаток остава и Керамичкиот музеј Ковач Маргит во блиската уличка, еден од најпосетените во Сентендре. И покрај тоа што некои фигури ги карактеризираат вулгарности, експресивноста и трогателноста е одлика на повеќето од нив.
Прошетката до врвот на ридот, каде што има црква (католичка) е вредна за да се издвојат неколку часа од престојот во гратчето, макар и да трае кратко време. Зданието е најстаро во Сентандреја, кое датира од 13 век. Погледот на живописната околина сигурно ќе ви го пресече здивот, како и делата на познатиот уметник Бела Цобел во истоимениот музеј, инаку припадник на правецот фовизам. Поставката ја прикажува и неговата соработка со Пабло Пикасо, а се навраќа и на ликовната колонија што првпат е организирана во 1926-та, која ги собрала уметниците со реноме, како на пример Лајош Вајда, Јене Барчај, Имре Амош и други. Оттогаш гратчето им е омилено собиралиште. За неполни 3 години ќе се прослави 100-годишнината од постоењето… Или на качување или на симнување, можете да застанете кај „Аломлангос“ за да обедувате набрзина: пржено лепче, намачкано со кисела павлака и сирење или „палачинта“ (палачинка) со полнеж.
Отспротива е сместена управата на епископот. Православната црква, позната како белградска, може да се посети во петок, сабота и недела, останатите денови е затворена, иако дворот секогаш е на располагање. Питомите костени го прават уште подопадлив, сенките од нивните крошни се идеални за починка во топлите денови. Кога времето е ладно, се чувствува траорот кој доаѓа од непосредна близина каде што е спомен-куќата на Санто, за долго сеќавање на Евреите, жртви на холокаустот. Историјата е сеприсутна, па дури и во креирањето на иднината. Сегашноста ја памети, како и останатите знаменитости. Нема сомневање, музејот на отворено и постои за да го врати минатото, илузорно. На површина од 60 хектари, во подножјето на Пилиш се оживува руралната средина во која се живеело изминатите 100-200 години. Куќите се автентични, па дури и шталите и амбарите…, вкупно 312. Одвреме-навреме се одржуваат и разноразни манифестации, анимирајќи ги посетителите. Исто како и периодичните културни приредби во голем број. Меѓу нив и есенскиот џез и фестивал на виното. Посетата на винскиот музеј и турите со дегустација на домашни вина во рестораните со ѕвезда „мишелин“, во придружба на енолог, се дел од програма. Вклучително и настапите на изведувачите. Всушност, музиката од афроамериканско потекло секогаш е заедно со виното, како неразделни другари. Така отприлика гласи неговата парола.
ВОЗИЛА ОД ЗЕМЈИТЕ НА ИСТОЧНИОТ БЛОК ЗА ЉУБИТЕЛИТЕ НА ОЛДТАЈМЕРИ
Нагорнините и надолнините, по кои се качува и симнува за да се видат сите или повеќето убавини на Сентендре, исто така се дел од неговиот шарм. Споредната уличка Барток Бела, често заборавена од туристите, и покрај тоа што е стрмна, ќе ве воодушеви со мирнотијата и призорот кој изгледа по малку надреално, како сценографија за филм. Можете да се одморите на терасата во бистрото Далмат Самар, да се освежите со пијалак и да продолжите… Близу е и видиковецот каде што има и крст од 18 век, со поглед на гратчето и островот зад него. Уметноста е присутна секаде, буквално во секоја уличка има галерија, па дури и малите паркови се украсени со скулптурите на познатите вајари. Деновите поминати во Сентандреја ќе ви донесат многу изненадување, само убави. Доколку сте љубител на олдтајмери, задолжително посетете го „Ретродизајн центарот“ чии автомобили (25), меѓу нив и розов кабриолет „варбург“, рели „москвич“, „трабант“…, заедно со неколкуте велосипеди, мотоцикли, понија од земјите на Источниот блок ќе ве вратат во 1970-тите. На влезот ќе ве пречека хипи девојка, упатувајќи ве кон просториите, специјализирани за грамофонски плочи, детски играчки, кујнски апарати, магнети за фрижидери, магнетофони, телевизиски приемници… Припадниците на месното население што се одликува и со топло гостопримство ќе ве убедат во вистинитоста на искажувањата дека Сентендре всушност е рај за вистинските гурмани, уживатели на богато и одбрано јадење. Изобилството ресторани каде што народниот дух е присутен и во музиката која придонесува за убава расположба, заедно со специјалитетите на унгарската кујна, гарантира убав помин. И чувство на задоволство. И пријатен вкус на „палоц“ супата, паприкашот и „тејбегризот“, на пример. Оброкот чини скоро 1.000 денари, со пијалак – вино или пиво, оригинално унгарско.
ТОП НОВОСТИ
